Verstrek jij altijd alle gegevens en inlichtingen die de fiscus vraagt?

Als specialist formeel belastingrecht en fiscale procesvoering word ik vaak ingeschakeld door accountants- en belastingadvieskantoren als zij voor één van hun klanten weer eens geconfronteerd worden met een onverzadigbare behoefte van de fiscus om van gegevens en informatie te verzamelen. Dergelijk gedrag van de Belastingdienst komen we niet alleen tegen bij vragenbrieven maar ook bij boekenonderzoeken.

De Belastingdienst heeft weliswaar uitgebreide wettelijke bevoegdheden om gegevens en informatie van belastingplichtigen op te vragen maar deze bevoegdheden hebben zo hun grenzen. Denk aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.

Daarnaast maakt het verschil voor welk doel de Belastingdienst de betreffende inlichtingen en gegevens wil hebben. Ofwel vraagt de Belastingdienst inlichtingen en gegevens op voor alleen de belastingheffing of ook voor beboetingsdoeleinden?

Vragen voor de belastingheffing
Ik hoor accountants- en belastingadviseurs vaak zeggen dat de bevoegdheden van de inspecteur om gegevens en informatie op te vragen onbeperkt zijn. Dat is echter niet het geval. Zo stelt artikel 47 Awr dat gegevens alleen “desgevraagd” aan de inspecteur hoeven te worden verstrekt. Voorts eist deze wettelijke bepaling dat de gevraagde gegevens van belang moeten kunnen zijn voor de belastingplichtige zelf. Maar ook algemene beginselen van behoorlijk bestuur bieden bescherming aan de belastingplichtigen tegen de soms ongebreidelde verzameldrang van de fiscus.

Voor situaties waarin nog geen verdenking van strafbare feiten bestaan oordeelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) al in 1996 (Saunders-arrest) dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen wilsafhankelijk materiaal en wilsonafhankelijk materiaal. In dit Saunders-arrest besliste het EHRM dat wilsafhankelijk materiaal later niet gebruikt mag worden voor beboetingsdoeleinden. Wilsafhankelijk materiaal is materiaal waarvan het van de wil van de verdachte afhangt of een overheidsorgaan daarover kan beschikken. Daarbij kan gedacht worden aan verklaringen van de verdachte. Voor de belastingheffing heeft de Hoge Raad al in 2013 uitgemaakt dat het onderscheid tussen wilsafhankelijk en wilsonafhankelijk materiaal niet van belang is voor de belastingheffing.

Vragen voor beboetingsdoeleinden
Het hiervoor genoemde onderscheid tussen wilsafhankelijk en wilsonafhankelijk materiaal is wel van belang zodra de belastingplichtige (of zijn accountant/belastingadviseur) de indruk heeft dat de Belastingdienst een boete gaat opleggen. Vanaf dat moment is sprake van een criminal charge. De belastingplichtige heeft dan zwijgrecht en hoeft geen verklaringen af te leggen die kunnen meewerken aan zijn eigen veroordeling.

In zijn uitspraken van de afgelopen jaren heeft de Hoge Raad zeer consequent vast gehouden aan de Saunders-doctrine. Ook in zijn uitspraken van 24 april jl. wordt deze doctrine weer bevestigd. Volgens de Hoge Raad is de kwalificatie van wilsafhankelijk of wilsonafhankelijk materiaal verbonden aan de aard van het materiaal. Dagafschriften zijn in die optiek dus aan te merken als wilsonafhankelijk materiaal. Die mogen volgens de Hoge Raad dan ook gebruikt worden als bewijsmiddel voor de op te leggen boete.

Commentaar
De uitspraken van 24 april jl. van de Hoge Raad zijn, naar mijn mening, niet in lijn met de jurisprudentie van het EHRM. In het Saunders-arrest ging het om een situatie dat er nog geen verdenking van een strafbaar feit was. Het EHRM heeft in een aantal uitspraken (Funke, JB vs Zwitserland, Marttinen en Chambaz) een duidelijke doctrine ontwikkeld over de reikwijdte van het zwijgrecht en nemo-tenetur beginsel zodra er wel een verdenking van een strafbaar feit is.

Volgens die laatstgenoemde uitspraken is het verboden om meer dan geringe dwang uit te oefenen om een verdachte er toe te dwingen gegevens aan het vervolgende overheidsorgaan te verstrekken die ook gebruikt kunnen worden voor beboetingsdoeleinden. Als beboeting dreigt dient de verdachte de garantie te krijgen dat de gevorderde gegevens alleen gebruikt zullen worden voor de belastingheffing maar niet voor beboetingsdoeleinden. Deze Chinese walls moeten wettelijk zijn vastgelegd. Ontbreken deze dan moet de rechter de garantie geven dat de verstrekte gegevens en informatie uitsluitend worden gebruikt voor de belastingheffing en niet voor punitieve doeleinden. In de arresten van 24 april jl. gaat de Hoge Raad helemaal voorbij de garanties die volgens het EHRM gegeven moeten worden zodra sprake is van een verdenking.

Op dit moment zijn er al een aantal zaken hij het EHRM aanhangig waarin de Hoge Raad de “Saunders-leer” omarmde en zich niets gelegen liet aan de hiervoor uiteengezette doctrine zoals we die kennen uit genoemde arresten van het EHRM. Ik kan mij niets anders voorstellen dan dat de Hoge Raad binnen niet al te lange tijd door het EHRM zal worden teruggefloten.

Gespecialiseerd advies nodig?
Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of heeft u voor één van uw cliënten een ander probleem met de Belastingdienst waar u advies over wilt? Neem dan contact op met onze specialist Mr. Pieter W. Kok, auteur van dit artikel

Facebook
Twitter
LinkedIn

PE-punten of PE-uren behalen?

ProceD geeft studiebijeenkomsten, incompany training en vaktechnisch overleg.


Lees verder »

Actualiteiten

publicaties

uitspraken

[TWTR]